Artsen als patiënten

"Zorgen voor onszelf om anderen te kunnen helpen"

De hoge cijfers voor burn-out bij zelfstandigen mogen ons niet alleen verrassen, maar moeten ons wakker schudden als medische gemeenschap. Als wij niet leren zorgen voor onszelf, wie zal er dan voor ons zorgen?

Katherin Marzol, arbeidsarts en stress- en burn-outcoach

De recente cijfers van de Onafhankelijke Ziekenfondsen zetten aan tot nadenken: bij zelfstandigen zien we in 6 jaar tijd een stijging van bijna 70% van het aantal burn-outgevallen.

Die vaststelling raakt niet alleen ondernemers of freelancers, maar ook ons, artsen. Want velen van ons werken als zelfstandige, vaak met dezelfde combinatie van financiële druk, verantwoordelijkheid en de overtuiging dat ziek zijn simpelweg geen optie is.

De kwetsbaarheid van de arts

Als artsen zijn we getraind om te zorgen, te diagnosticeren en te behandelen. We dragen een ethische plicht, vastgelegd in onze eed, om steeds in dienst te staan van de patiënt. Maar hoe vaak erkennen we dat ook wij kwetsbaar zijn? Burn-out bij artsen blijft vaak onder de radar, deels door stigma, deels door ons eigen idee dat we altijd sterk moeten zijn.

Toch toont onderzoek keer op keer aan dat artsen een verhoogd risico lopen op burn-out en depressie. Internationale studies (o.a. JAMA 2023, BMJ 2022) rapporteren prevalenties tot 50% in bepaalde specialismen. Lange werkdagen, emotionele belasting, administratieve druk en de continue confrontatie met lijden maken ons bijzonder vatbaar.

Burn-out: een containerbegrip?

De discussie over de diagnose blijft actueel. Burn-out is geen officieel erkende aandoening in de DSM-5 en in sommige landen, zoals de VS, wordt de term 'beroepsgebonden depressie' vaker gebruikt. De overlap met depressie en angst is groot. Toch is het label burn-out maatschappelijk meer aanvaard: het klinkt minder stigmatiserend dan “depressie” en laat toe om uitval bespreekbaar te maken.

Voor artsen kan deze nuance belangrijk zijn, omdat het benoemen van klachten de eerste stap is naar erkenning. Er bestaat echter een risico dat milde symptomen worden gemedicaliseerd of dat de complexiteit van het probleem wordt gereduceerd tot een modewoord.

De eed die we afleggen om anderen te helpen, verplicht ons ook tot zorg voor onszelf.

Wat kunnen we leren van modellen en protocollen?

Het JD-R model toont dat burn-out ontstaat door een onevenwicht tussen hoge werkdruk en te weinig steun of herstel. Voor artsen vertaalt dit zich in emotionele belasting, lange uren en beperkte autonomie. De BAT biedt meer uniformiteit in diagnosestelling (Desart, 2017), maar de grootste winst ligt in preventie.

Er bestaan evidence-based oplossingen:

• Collegiale steun vermindert uitval: disciplines die open ervaringen delen via intervisie versterken veerkracht en vertrouwen (Schwartz Rounds, 2004).
• Laagdrempelige programma’s verlagen de drempel tot hulp: bijvoorbeeld de Nederlandse pilootprojecten waar artsen zonder stigma toegang krijgen tot coaching en psychologische begeleiding (RIVM, 2023).
• Arbeidsgeneeskundige opvolging bevordert vroegtijdige detectie: een arbeidsarts kan ook collega-artsen screenen, signaleren en adviseren over gezonde werkstructuren.
• Coaching en stressmanagement reduceren klachten: technieken zoals ACT en mindfulness, die bovendien weinig tijd vergen, tonen in meta-analyses een bewezen effect op de preventie van burn-out (Lancet, 2022).

De ethiek van zelfzorg

Het voelt misschien tegenstrijdig, maar de eed die we afleggen om anderen te helpen, verplicht ons ook tot zorg voor onszelf. Zoals in het vliegtuig geldt: eerst het zuurstofmasker bij onszelf, daarna pas bij de ander. De schoonheid van ons beroep ligt in de toewijding aan de patiënt, maar die kracht kan alleen blijven bestaan als we onze eigen grenzen respecteren.

Naar een cultuur zonder taboes

De echte uitdaging ligt niet in het label “burn-out”, maar in de cultuur van de zorg. We moeten een omgeving creëren waar het normaal is dat artsen ook patiënt kunnen zijn. Waar we elkaar ondersteunen in plaats van veroordelen. Waar coaching en arbeidsgeneeskunde geen luxe zijn, maar deel van de beroepspraktijk.

Burn-out bij zelfstandigen mag ons niet alleen verrassen in de cijfers, maar moet ons ook wakker schudden als medische gemeenschap. Als wij niet leren zorgen voor onszelf, wie zal er dan voor ons zorgen?