Zelfs hoogintelligente personen maken denkfouten
Nobelitis: de keerzijde van de medaille
September is de maand waarin wetenschappers wakker liggen, hopend op 6 oktober een verlossend telefoontje te krijgen van de Zweedse Academie. Want een Nobelprijs winnen staat garant voor wereldwijde aandacht.
Dokter Wim Van Hooste, preventieadviseur-arbeidsarts
(Jij verdient de) Nobelprijs (Clouseau, 1996)
Eénmaal per jaar is er de prestigieuze prijzenregen met gouden Nobelprijsplaques vanuit Zweden. De winnaars worden bestempeld als extreem intelligent en buitengewoon creatief (Fiala & Diamandis, Clin Chem Lab Med, 2018).
Nobelitis, Nobel Ziekte, Nobel Syndroom en Nobelprijs Effect zijn de tongue in cheek termen voor het omarmen van vreemde of onwetenschappelijk ideeën door sommige Nobelprijswinnaars, meestal na het krijgen van de prijs.
Winnaar Paul Nurse (2001) waarschuwde alle laureaten om niet te geloven dat ze expert zijn in ‘alles’ en dat ze zich niet verschuilen achter de ‘autoriteit’ die de Nobelprijs geeft (The Independent, 2021).
Er zijn een aantal pertinente vragen: ‘Why smart people can be so foolish?’ (Sternberg, Eur Psychol, 2004), ‘Why smart people believe weird things?’ (Shermer, Skeptic, 2003) en ‘Why great critical thinkers sometimes fail to think critically?’ (Bensley, Skeptical Inquirer, 2006).
Het rijtje winnaars is lang. Ik zal me dan ook beperken tot de bekendste Nobelprijswinnaars in Fysiologie of Geneeskunde die weird science gingen beoefenen.
- Charles Richet (1913; anafylaxis) steunde het Vichy-regime in Frankrijk tijdens Wereldoorlog II.
- Frederick Banting (1923, ontdekker insuline) trachtte tevergeefs kanker te genezen.
- Egas Moniz (1949) stond pal achter de prefrontale lobotomie.
- James Watson (1962; DNA) beweerde dat zwarten minder intelligent zouden zijn dan blanke mensen.
- Nikolaas Tinbergen (1973; dierlijk gedrag) stond achter holding therapy voor autisme (refrigerator mother theorie).
- Louis J. Ignarro (1998; stikstofoxide (NO) en cardiovasculair systeem) werd Herbalife consulent en promotor van dieetsupplementen: ‘What good is for mice is good for humans’.
- Luc Montagnier (2008; mede-ontdekker van HIV) begon het gebruik van antibiotica bij autisme te promoten, verdedigde actief de veronderstelde link tussen vaccins en autisme, en sprak zich uit voor homeopathie.
- Linus Pauling, winnaar van twee Nobelprijzen (Chemie, 1954 en Vrede, 1962) werd later in zijn leven een vitamine C fanaticus. Vooral de bewering dat megadoses vitamine C verkoudheden zouden kunnen voorkomen, schizofrenie zouden kunnen behandelen en het leven van kankerpatiënten zouden kunnen verlengen. Het vitamine C epos blijft spijtig genoeg tot op de dag van vandaag welig tieren.
Zelfs hoogintelligente personen maken denkfouten van allerlei aard, zoals bevestigingsbias. Nobelitis vertoont enige gelijkenis met het Hybris- of Hubris-syndroom. Hybris is het Oudgriekse woord voor overdreven trots, hoogmoed, overmoed, grootheidswaan, brutaliteit of onbeschaamdheid, vooral ten opzichte van de Griekse goden.
Dit syndroom is een aangeboren persoonlijkheidsstoornis die kan optreden bij machthebbers. Het leidt tot een overdreven zelfbeeld en zelfvertrouwen, een obsessie met het eigen imago, minachting voor kritiek en een verlies van contact met de werkelijkheid.
Nobelprijswinnaars kunnen een gevaarlijke soort vormen. Diamandis vond dat de Nobelprijsuitreiking overgewaardeerd wordt door het publiek, wetenschappers en politici (Diamandis, Clin Chem Lab Med, 2013). Vijf jaar later pleitte hij ervoor om de Nobelprijs af te schaffen en te vervangen door een prijzensysteem dat collegialiteit, samenwerking en bescheidenheid bevordert (Fiala & Diamandis, 2018).
