Sterke toename van psychosociale aandoeningen

Studie OZ: wat zijn de oorzaken van arbeidsongeschiktheid?

België telt meer dan een half miljoen mensen die langer dan een jaar arbeidsongeschikt zijn, en dus als invalide worden beschouwd. Een studie van de Onafhankelijke Ziekenfondsen gaat op zoek naar de oorzaken.

Te onthouden

• Tussen 2018 en 2024 is het profiel van mensen die instromen in primaire arbeidsongeschiktheid geëvolueerd, met een sterke toename van psychosociale aandoeningen (burn-out, depressie).
• Musculoskeletale aandoeningen blijven talrijk, maar kennen een wisslende evolutie afhankelijk van de aandoening.
• Er ontstaan ​​specifieke kwetsbaarheden: vrouwen, arbeiders, jongeren (voor psychische aandoeningen) en zelfstandigen.
• Bepaalde gezondheidsproblemen, zoals psychosociale aandoeningen en kanker, leiden vaker tot invaliditeit
• Deze ontwikkelingen vragen om versterking van preventie, aanpassing van het beleid inzake gezondheid op het werk en een meer gerichte aanpak van kwetsbare groepen.

België telt nu al meer dan een half miljoen mensen die al meer dan een jaar arbeidsongeschikt zijn en dus als 'invalide' worden beschouwd. Zij vormen een grotere groep dan werklozen (en nog meer met de werkloosheidsuitkeringen die stopgezet zullen worden voor mensen die al meer dan 20 jaar inactief zijn).

De uitgaven hiervoor die geschat worden op 12 miljard euro in 2024. De sociale zekerheid heeft hierbij een tweeledig verlies te dragen: het systeem moet een uitkering verstrekken en ontvangt geen bijdragen meer. De economie en het bedrijfsleven zijn ontwricht.

De Onafhankelijke Ziekenfondsen en Partena merken in een nieuwe studie op dat "tussen 2012 en 2023 is het aantal personen in invaliditeit gestegen (is) van 304.452 naar 526.507; dit is een stijging van 72,9%. Nog schrijnender dan de absolute cijfers is het invaliditeitspercentage - gemeten op basis van de verhouding tussen het aantal personen in invaliditeit en het aantal uitkeringsgerechtigde verzekerden - dat in diezelfde periode van 6,5% naar 10,3% is gegaan, ofwel een stijging van 58,9%."

De studie merkt ook op dat de uitkeringen voor arbeidsongeschiktheid in deze periode meer dan verdubbeld zijn: van 5,5 naar 12 miljard euro.

Verhoging van de pensioenleeftijd

De studie noemt verschillende oorzaken: de verhoging van de pensioenleeftijd en verstrenging van het recht op vervroegd pensioen; strengere voorwaarden voor toegang tot werkloosheidsuitkeringen (wie arbeidsongeschiktheid is, hoeft geen werk te zoeken), en andere.

Zeventig procent van de ziektebeelden die tot arbeidsongeschiktheid leiden, zijn musculoskeletaal en psychologisch van aard. Hervormingen van een terug-naar-werk aanpak waren tot op heden slechts een druppel op een hete plaat, gezien de aanhoudende stijging van het aantal langdurig zieken.

Deze maatregelen omvatten de mogelijkheid om artsen te bestraffen die perioden van arbeidsongeschiktheid voorschrijven die als afwijkend worden beschouwd, alsook de wens om bedrijven te betrekken bij de aanpassing van werkplekken.

De studie identificeert de meest voorkomende diagnoses bij de start van een periode van arbeidsongeschiktheid (d.w.z. nieuwe gevallen) en analyseert de evolutie ervan in de afgelopen jaren. De gegevens zijn afkomstig van de meer dan 2 miljoen leden van de verzekeringsorganisatie (de derde grootste van het land), werknemers en zelfstandigen.

80% is tussen de 30 en 59 jaar oud, maar...

Eerste observatie: 80% van de mensen in primaire arbeidsongeschiktheid is tussen de 30 en 59 jaar oud. Maar mensen onder de 40 zijn onder-, en de 50-59-jarigen zijn oververtegenwoordigd. Naarmate mensen de zestig naderen, zijn de kwalen inderdaad niet altijd meer te genezen.

"Tussen 2018 en 2024 is het aandeel personen jonger dan 40 en ouder dan 59 van de personen die intreden in arbeidsongeschiktheid, sterker toegenomen dan bij de uitkeringsgerechtigde verzekerden in dezelfde leeftijdsgroepen. Het aandeel 40-59-jarigen is daarentegen sterker afgenomen bij de personen die intreden in arbeidsongeschiktheid dan bij alle gerechtigden samen."

Wat betreft arbeidsongeschiktheidsuitkeringen zijn vrouwen iets sterker vertegenwoordigd dan mannen (53/47), maar deze lichte oververtegenwoordiging is in de onderzoeksperiode (2012-2023) niet verslechterd. In 2018 vormden arbeiders meer dan de helft van degenen die intraden in arbeidsongeschiktheid (52,2%), gevolgd door werknemers met bijna vier op de tien (39,9%). Zelfstandigen vormden een minderheid (7,9%).

Het aantal zelfstandigen die een arbeidsongeschiktheidsuitkering kregen, steeg echter met 49%, waarvan een derde te wijten is aan de verkorting van de wachttijd van één maand naar twee weken.

Burn-out en musculoskeletale problemen

Zoals we al zeiden, is er niets nieuws onder de zon: burn-out en musculoskeletale problemen vormen de voornaamste redenen voor opname in de arbeidsongeschiktheid. Op een totaal van 85.704 intredes in primaire arbeidsongeschiktheid in 2024 staat burn-out op de eerste plaats met 11.131 gevallen, of 13%. Tussen 2018 en 2024 is het aantal intredes omwille van burn-out zo goed als verdubbeld: van 5.738 gevallen naar 11.131 (+94%). 

Depressie staat op de tweede plaats en is verantwoordelijk voor 6.227 gevallen van arbeidsongeschiktheid, hetgeen 7,2% van het totaal vertegenwoordigt. Samen vertegenwoordigden burn-out en depressie in 2024 meer dan één intrede in arbeidsongeschiktheid op vijf (20,2%), waar dat in 2018 nog 15,8% was.

Andere medische diagnoses die verband houden met psychische stoornissen, zijn dysthymie (chronische, langdurige
depressie), stress (fysieke en mentale spanning of overbelasting) en angststoornissen. Tussen 2018 en 2024 kennen deze ziekten een stijging van respectievelijk 56%, 106% en 52%. De tredes in arbeidsongeschiktheid door malaise en vermoeidheid zijn meer dan verdubbeld zijn tussen 2018 en 2024 (+126%).

Tumoren en kankers

Gemiddeld werd bijna 80% van de nieuwe dossiers (dus de intredes in primaire arbeidsongeschiktheid) in 2023 afgesloten tijdens de periode van primaire arbeidsongeschiktheid (dus in de eerste 12 maanden van de arbeidsongeschiktheid). Dit betekent dus ook dat zowat 20% van de intredes in arbeidsongeschiktheid in 2023, in 2024 overging in invaliditeit.

In dit verband merken de experts op dat  de ziektegroep van 'hoofdstuk II'  (tumoren/kankers) een
van de laagste percentages afgesloten dossiers op 12 maanden kent (59%). Deze groep registreert dus het hoogste percentage overgangen in invaliditeit.

Geslacht en leeftijd

Vrouwen vertegenwoordigen twee derde van de gevallen van burn-out (65%) en bijna zes op de tien gevallen van psychische en gedragsstoornissen (58%), terwijl zij minder dan de helft van de uitkeringsgerechtigden uitmaken.

Zorgwekkend? Tussen 2018 en 2024 is er een verschuiving geweest in het aandeel gevallen dat intreedt in arbeidsongeschiktheidsuitkering voor psychische en gedragsstoornissen of burn-out naar jongere leeftijdsgroepen.

Mensen onder de 40 vertegenwoordigen nu één op de twee gevallen, terwijl zij voorheen 43,8% van de gevallen van burn-out en 47,1% van de gevallen van psychische en gedragsstoornissen vertegenwoordigden. Relatief gezien is de verandering in deze periode aanzienlijk groter bij mensen onder de 30 die arbeidsongeschikt raken door een burn-out (+22% tussen 2018 en 2024).

Arbeidsongeschiktheid door aandoeningen aan het bewegingsapparaat treft ouderen het meest. Zowel in 2018 als in 2024 was één op de drie mensen (33%) die arbeidsongeschikt raakten vanwege dit type aandoening tussen de 50 en 59 jaar oud. In dezelfde periode is het aandeel 59-plussers onder de arbeidsongeschikten bijna verdubbeld tot 10,3% in 2024 (5,9% in 2018).

Arbeiders met rugklachten, bedienden met psychosociale problemen...

Het is niet verrassend dat werknemers aanzienlijk oververtegenwoordigd zijn onder degenen die arbeidsongeschikt raken door musculoskeletale aandoeningen. "Hun aandeel in de intredes (62,5% in 2018 en 56,2% in 2024) is zelfs meer dan twee keer zo groot als dat van de uitkeringsgerechtigde verzekerden in het algemeen."

Bij psychosociale stoornissen zijn bedienden dan weer oververtegenwoordigd (ongeveer twee op de drie), terwijl arbeiders voor psychische en gedragsstoornissen oververtegenwoordigd zijn ten opzichte van de uitkeringsgerechtigde verzekerden in het algemeen.

Hoewel zelfstandigen ondervertegenwoordigd zijn in de intredes in arbeidsongeschiktheid, is hun aandeel tussen 2018 en 2024 sterk gestegen (+77% voor musculoskeletale aandoeningen, +67% voor burnout en +58% voor psychische en gedragsstoornissen), terwijl hun aandeel onder de uitkeringsgerechtigde verzekerden in deze periode nauwelijks is veranderd (+20%).