Het scheermes van Ockham: The best a man (or woman) can get
Het “Scheermes van Ockham” is een mijlpaal in de wetenschappelijke methodiek en wordt vaak gebruikt in het logisch redeneren in de geneeskunde.
Dokter Wim Van Hooste, preventieadviseur-arbeidsarts
Lady Shave (Fad Gadget, 1981)
Het “Scheermes van Ockham” (ook wel 'Occam') staat ook bekend als de “Wet of Principe van de Spaarzaamheid”.
De Engelse monnik William of Ockham (1287-1347), filosoof en theoloog, formuleerde (waarschijnlijk) dit Principe: “Illa proposition quo pluralitas non est ponenda sine necessitate”. Dit kan vrij vertaald worden als: “Bij concurrerende hypothesen, geef dan de voorkeur aan de eenvoudigste”.
Het scheermes van Ockham is dus geen wapen van de barbier, zoals soms wordt gedacht, maar wel een hulpmiddel uit een ver verleden van schrijvers om de fouten uit te wissen in hun schrijfsels (Danek et al., Brain, 2022).
Even een wist-je-datje: die William of Ockham stond model voor de monnik-detective William of Baskerville, in de filmklassieker naar het boek van Umberto Eco, ‘De naam van de roos’ (1980).
Eenvoud is het kenmerk van het ware
De Nederlandse arts Herman Boerhaave formuleerde enkele eeuwen geleden het volgende: “Eenvoud is het kenmerk van het ware”. Genieën als Aristoteles, Isaac Newton en Albert Einstein kwamen met gelijkaardige regels. Denken we voorts aan het “Keep it simple, stupid” (KISS)-principe.
De gezegden 'Kill your darlings' en 'Less is more' horen ook in dit rijtje thuis. Dan is er ook nog de ‘eendentest’: “Als iets lijkt op een eend, zwemt als een eend en kwaakt als een eend, is het waarschijnlijk een eend” (Richard Patterson; https://nl.wikipedia.org/wiki/Eendentest).
Occams kettingzaag?
Maar is Ockhams scheermes wel zo zaligmakend? Sommigen noemen het zelfs een kettingzaag (The Skeptic’s Dictionary, 2014). Laten we de balans eens opmaken van deze vlijmscherpe wet.
Vooreerst, spaarzaamheid is geen synononiem voor eenvoud. Het helpt wel om te navigeren door de complexiteit van de wetenschap (Danek et al., 2022). Maar sommigen beschouwen het als een gevaar voor de wetenschap, want is het nu simple of simplistic?
Simplicity is sowieso een slecht omschreven begrip (Riesch, Theoria, 2010). Spaarzaamheid dan toch maar gebruiken? Het voorkomt sowieso overthinking, het teveel overdenken.
Het scheermes van Ockham houdt vast aan één diagnose, en sluit meerdere diagnoses voor een medisch probleem bij voorbaat uit (Lee Qin Yuan, Authorea, 2025). Het wordt aangenomen dat dit leidt tot minder dure en invasieve testen bij de patiënt.
Maar een eenvoudige diagnose kan leiden tot een vroegtijdig onderbreken van de diagnosticering, en aldus miskennen van alle bijkomende ernstige ziektes (Redelmeier & Shafir, Medical Decision Making, 2023).
Een zeldzame ziekte wordt vaker gepubliceerd (Mazin, Nature Physics, 2022). Tweevoudig Nobelprijswinnares Irène Joliot-Curie verwoordde het als volgt: The farther an experiment is from theory, the closer it is to the Nobel Prize (Mazin, Nature Physics, 2022).
Meer complexe modellen bij multiple diagnoses zijn soms noodzakelijk om het Principe van de Spaarzaamheid te counteren (Dubova et al., PNAS, 2025). Ockhams shortcut is vaak effectief, maar kan echter leiden tot misvattingen: the fallacy of a single diagnosis (Redelmeier & Shafir, 2023).
Er bestaat ook nog zoiets als de Inverse Occam’s razor, het naar de voorgrond brengen van complexe verklaringen (Mazin, 2022). Bij de keuze tussen twee mogelijkheden, kies dan de meest exotische.
In hetzelfde straatje bevindt zich Hickam’s dictum. (Aberegg et al., J Gen Intern Med, 2024), dat stelt dat een patiënt wél vele diagnoses kan hebben (Hilliard et al., N Engl J Med, 2004).
